پاسخ بانک بذر خاک و پوشش گیاهی مراتع به تیمارهای آتش و چرا در منطقه فریدن اصفهان

آتش سوزی و چرا به عنوان دو منبع مهم اغتشاش در اکوسیستم های خشکی، نقش کلیدی در ساختار و پویایی اکوسیستم های مرتعی دارند. با این حال بیشتر اطلاعات موجود درباره چگونگی تأثیرگذاری یکی از این دو منبع بر اکوسیستم های مرتعی بوده و چگونگی تأثیرات توأم آن ها بر اکوسیستم های مرتعی، به طور ویژه بر ساختار و ترکیب پوشش گیاهی و بانک بذر خاک، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش با هدف بررسی اثر توأم تیمارهای آزمایشی آتش و قرق بر بانک بذر خاک و پوشش گیاهی در مراتع منطقه زاگرس مرکزی انجام گرفت. بدین منظور سه مکان مرتعی انتخاب و در هرمکان یک محدوده 400 مترمربعی انتخاب و نیمی از آن به وسیله حصار (با ارتفاع 3/1 متر) قرق گردید. سپس در اوایل فصل پاییز حدود 100 متر مربع از هریک از نواحی قرق و چرا شده تیمار آتش سوزی اعمال گردید. بدین ترتیب 4 تیمار مختلف شامل تیمار چرا، آتش - چرا، آتش- قرق و قرق در هر یک از مکان های مرتعی اعمال گردید. برای مطالعه بانک بذر خاک، در هریک از تیمارها 12 نمونه خاک (با عمق 10 و قطر 10 سانتی متر) به طور سیستماتیک در امتداد 2 ترانسکت (به فاصله 2 متر از یکدیگر) برداشت گردید (48 نمونه در هر مکان و 144 نمونه در 3 مکان مورد مطالعه). در فصل بهار سال بعد اندازه گیری پوشش گیاهی هر یک از تیمارها با استفاده از پلات های 25/0 متر مربعی (5/0×5/0 متر ) به صورتی انجام گرفت که منطبق بر محل های نمونه برداری خاک در هر تیمار باشد (48 پلات پوشش گیاهی در هر مکان و در کل 144 پلات در 3 مکان). نتایج تجزیه واریانس دوطرفه داده ها و مقایسه کمیت های مختلف پوشش گیاهی و بانک بذر خاک بین 4 تیمار اعمال شده نشان داد که تیمار آتش باعث کاهش معنی داری در تراکم کل و غنای گونه ای بانک بذر خاک و همچنین کاهش معنی داری در درصد تاج پوشش کل ودرصد بوته ای ها در پوشش گیاهی گردید. با این حال، تیمارهای اعمال شده اثر معنی داری بر درصد ترکیب گونه های خوشخوراک و تنوع گونه ای (شاخص شانون) در بانک بذر خاک و درصد ترکیب گندمیان در پوشش گیاهی نداشت. اعمال تیمار آتش باعث افزایش درصد ترکیب گونه های پهن برگ و بذر ریز در پوشش گیاهی شد، در حالی که چرا باعث افزایش درصد ترکیب پهن برگان، گونه های بذر ریز و کاهش درصد ترکیب گندمیان در بانک بذر خاک شد. در هر صورت، بر اساس نتایج تجزیه و تحلیل چند متغیره ترکیب گونه ای بانک بذر خاک تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت اما ترکیب گونه ای پوشش گیاهی در تیمارهای سوخته شده متفاوت از تیمارهای نسوخته بود. همچنین، ترکیب گونه ای بانک بذر خاک و پوشش گیاهی تشابه بسیار کمی داشتند و این تشابه در تیمارهای سوخته شده بیشتر از تیمارهای نسوخته بود که البته این اختلاف معنی دار نبود. در مجموع نتایج بدست آمده نشان می دهد که در کوتاه مدت تأثیر آتش بر کمیت های پوشش گیاهی و بانک بذر خاک بیشتر از تأثیر چرا است. اما در هر صورت مدیریت چرا پس از آتش سوزی می تواند بطور موثری از تخریب اکوسیستم جلوگیری نموده و به استقرار پوشش گیاهی مناسب منجر گردد.